بی اختیاری ادرار در بانوان، علل و درمان آن

انواع بی اختیاری ادراری در زنان

بی اختیاری ادراری فوریتی: (Urge urinary Incontinence):

شکایت از دفع بی اختیار ادرار که همراه با حالت فوریت باشد به‌نحوی‌که ریزش ادرار قبل از آن که فرد بتواند خودش را به دستشویی برساند رخ می‌دهد. حدود یک سوم موارد بی اختیاری ادرار از این نوع هستند.

بی اختیاری ادراری استرسی: (Stress Urinary Incontinence):

شکایت از دفع بی اختیار ادرار با فعالیت فیزیکی، سرفه، عطسه و یا هر فعالیتی که با افزایش فشار داخل شکمی همراه است. این نوع بی اختیاری در خانم ها شایع‌تر است و حدود نیمی از موارد بی اختیاری‌ ادرار از این نوع هستند.

بی اختیاری ادراری ترکیبی: (Mixed Urinary Incontinence):

شکایت از دفع بی اختیار ادرار که هم در شرایطی که فشار شکمی افزایش می‌یابد رخ می‌دهد و هم با احساس فوریت ادرار، ریزش ادرار دیده می‌شود. این نوع بی اختیاری کمتر از نیمی از موارد (30-50 درصد) بی اختیاری را از نظر شیوع شامل می‌شوند.

بی اختیاری ادراری مداوم: (Continuous Urinary Incontinence):

شکایت از دفع بی اختیار ادرار به‌طور مداوم به‌نحوی‌که فرد هم در بیداری هم در خواب در طی راه رفتن، نشستن بدون هیچ‌گونه فشار شکمی یا احساس فوریت و به‌طور مداوم در حال ریزش ادرار است. این نوع بی اختیاری شایع نیست و معمولاً متعاقب اعمال جراحی لگنی یا سابقه پرتودرمانی لگنی و به علت ایجاد فیستول بین مثانه و رحم یا مثانه واژن ایجاد می‌شود.

بی اختیاری ادراری  در زنان چه اثراتی بر زندگی اجتماعی آنان می‌گذارد؟

تقریباً تمام جنبه‌های زندگی فرد مبتلابه بی اختیاری ادرار تحت تأثیر این بیماری قرار می‌گیرد.ارتباطات این بیماران به‌ویژه فعالیت جنسی آنان به علت نگرانی از ریزش ادرار به‌شدت محدود می‌شود. این افراد اغلب مسافرت‌هایشان را محدود می‌کنند حتی مسافت‌های کوتاه، زیرا پیدا کردن سرویس بهداشتی مناسب در طول سفر فرد دغدغه‌های اصلی این بیماران است.شیوه غذا خوردن و نوشیدن و حتی لباس پوشیدن این بیماران تحت تأثیر بیماری تغییر می‌کنند. اساساً این بیماران سعی می‌کنند لباس‌های تیره بپوشند و مصرف مایعات و غذاهای آبکی و میوه‌جات را محدود کنند.

اختلال خواب یک عارضه آزاردهنده در این افراد است زیرا مجبورند شب‌ها دو یا سه بار با احساس شدید ادرار از خواب بیدار شوند و حتی در بعضی از موارد به علت ریزش ادرار مجبور به استحمام و تعویض لباس می‌شوند.نکته بعدی اثر این بیماری روی کیفیت کار این بیماران در محیط کار است که طبیعتاً تحت تأثیر نگرانی‌های ناشی از ریزش ادرار و نیاز مکرر به سرویس بهداشتی، فعال بودن در محیط کار و اصولاً کفایت در محیط کار به‌شدت آسیب می‌بیند.به عقیده بیماران مسن دچار بی اختیاری ادراری اثر این بیماری در کاهش (quality of Life) یا کیفیت زندگی حتی بیشتر از دیابت و التهاب مفصلی برای آنان بوده است. 1

علت‌ها

علت بی‌ اختیاری ادرار در زنان به نوع بی‌ اختیاری بروز یافته بستگی دارد. برای مثال اگر بی‌ اختیاری از نوع استرسی باشد، احتمالاً قدرت عضلات کف لگن در اثر بارداری، زایمان، یائسگی، عمل برداشتن رحم (هیسترکتومی)، انجام جراحی‌های مختلف، بالا رفتن سن یا چاقی کاهش یافته است. بی‌اختیاری ناشی از حجم زیاد ادرار از انسداد مثانه نشأت می‌گیرد که تخلیه کامل آن را دشوار می‌کند. در نتیجه فشار داخل مثانه بالا می‌رود و ادرار ترشح می‌کند. این انسداد گاهی ناشی از یبوست، سنگ دستگاه ادراری یا وجود توموری است که به مثانه فشار می‌آورد.

بی‌اختیاری ادرار گاهی پی‌آمد مصرف داروهایی مانند شل کننده‌های عضلانی، داروهای مدر (ادرارآور) و آرام‌بخش است. بعضی غذاها و نوشیدنی‌ها نیز باعث بروز بی‌اختیاری ادرار می‌شود. از طرفی کاهش آب بدن نیز یکی از علل بی‌ اختیاری ادرار است؛ در این حالت غلظت ادرار افزایش می‌یابد و نمک‌های تغلیظ شده مثانه را تحریک می‌کند. تحریک مثانه به خروج غیرارادی ادرار می‌انجامد.

عوامل خطر و عوارض

بعضی از عامل‌های خطر بی‌ اختیاری ادرار عبارت است از:

چاقی: چاقی عضله‌ها را ضعیف می‌کند و به این ترتیب احتمال این که سرفه یا عطسه منجر به خروج ادرار شود، افزایش می‌یابد.

استعمال دخانیات: سیگار کشیدن سرفه مزمن را افزایش می‌دهد. سرفه کردن فشار بیشتری را به اسفنکتر ادراری وارد می‌کند و در نتیجه بی‌ اختیاری ادرار از نوع فشاری یا استرسی بروز می‌یابد.

جنسیت: بی‌اختیاری ادرار در میان بانوان شایع‌تر است.

سن: عضله‌های مثانه و میزراه به مرور زمان و با بالا رفتن سن ضعیف می‌شود.

بیماری: دیابت و بیماری کلیه احتمال بی‌ا ختیاری ادرار را افزایش می‌دهد.

مصرف کافئین: افرادی که مقدار زیادی کافئین مصرف می‌کنند، بیشتر مستعد بی‌ اختیاری ادرار هستند. 2

تشخیص بی‌اختیاری ادرار

پزشک ابتدا علائم و سابقه پزشکی بیمار را بررسی می‌کند. الگوی تخلیه مثانه و ترشح ادرار نشان دهنده نوع بی اختیاری  ادرار است. بیمار با توصیف علائم از قبیل نوع ناراحتی و تحمل فشار، میزان مصرف مایعات، مصرف دارو و مواد، سابقه انجام جراحی و ابتلا به بیماری‌های گوناگون به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص صحیحی انجام دهد.

پزشک هنگام معاینه وجود نشانه‌های ابتلا به عارضه‌های عامل بی‌اختیاری مانند انسدادهای قابل درمان روده یا تومورهای لگن را بررسی می‌کند. پزشک ظرفیت مثانه و ادرار باقیمانده را اندازه می‌گیرد تا نقص عملکرد عضله‌های مثانه را تشخیص دهد.

متخصص انجام آزمایش‌های زیر را توصیه می‌کند:

تست فشاری مثانه
آنالیز ادرار و کشت ادرار
سونوگرافی
سیستوسکوپی
نوار عصب مثانه (یورودینامیک)

درمان بی‌اختیاری ادرار

رفتار درمانی

پزشک الگوی خاصی را با توجه به عملکرد مثانه تشخیص می‌دهد و به بیمار توصیه می‌کند که مثانه را در فواصل زمانی منظم تخلیه کند. این نوع رفتار درمانی تخلیه زمانبندی شده نام دارد. با افزایش کنترل بیمار بر مثانه می‌توان میزان بین تخلیه‌ها را بیشتر کرد. تمرین‌های کگل برای تقویت عضله‌های نگهدارنده ادرار نیز یکی از روش‌های رفتار درمانی محسوب می‌شود.

دارو

پزشک برای درمان مثانه بیش فعال دارویی را تجویز می‌کند که پیام‌های عصبی عامل تکرر ادرار و بی اختیاری فوریتی را مسدود می‌کند.

نورومدولاسیون

چنانچه بی‌اختیاری فوریتی به رفتار درمانی یا درمان دارویی واکنش نشان دهد، آن دسته از عصب‌های مثانه که از ستون فقرات خارج می‌شود، برای رفع مشکل بی اختیاری تحریک می‌شود.

دستگاه‌های واژینال

یکی از علل بی اختیاری استرسی ضعف عضله‌های لگن یعنی عضلاتی است که مثانه را در جای خود نگه می‌دارد و از خروج بی موقع ادرار جلوگیری می‌کند. پساری حلقه سفتی است که پزشک آن را داخل واژن قرار می‌دهد، این حلقه به دیواره واژن و مجاری ادراری نزدیک فشار می‎آورد. این فشار موقعیت مجرای ادرار را تغییر می‌دهد و ترشح یا بی اختیاری ادرار استرسی را کاهش می‌دهد. در صورت استفاده از پساری باید مراقب بروز علائم عفونت واژن و مجرای ادرار بود و به طور منظم به پزشک مراجعه کرد.

تزریق

عامل‌های حجیم کننده متعددی مانند کلاژن و کربن را می‌توان در نزدیکی اسفنکتر مجرای ادرار تزریق کرد. پزشک عامل حجیم کننده را در بافت‌های اطراف گردن مثانه و میزراه (مجرای خروج ادرار) تزریق می‌کند تا بافت‌ها ضخیم‌تر شود و بی‌اختیاری استرسی با بسته شدن دهانه مثانه کاهش یابد.

جراحی

برخی بانوان، به ویژه پس از زایمان، با مشکل جابجا شدن مثانه روبرو می‌شوند. جراح برای برگرداندن مثانه به موقعیت اصلی خود و ثابت نگه داشتن آن از روش‌های متفاوتی بهره می‌گیرد؛ سه روش اصلی جراحی به تکنیک رتروپوبیک ساسپنشن و دو روش به تکنیک اسلینگ انجام می‌شود.

متخصص تشخیص می‌دهد که آیا بیمار متقاضی مناسبی برای جراحی محسوب می‌شود یا خیر و این که بهترین روش انجام جراحی کدام است. عمل با توجه به ترجیح بیمار و تجربه و صلاحدید جراح انتخاب می‌شود. جراح عوارض احتمالی عمل را به بیمار توضیح می‌دهد. جراحان تاکنون بیش از 200 عمل را برای بی اختیاری استرسی شرح داده‌اند، بنابراین نمی‌توان یک تکنیک جراحی خاص را به عنوان بهترین روش درمان نام برد.

کاتتریزاسیون

اگر بی اختیاری ناشی از سرریز شدن ادرار و مشکل عصب مثانه باشد یا از حجم عضلانی ضعیف، انجام جراحی یا آسیب دیدن نخاع نشأت گرفته باشد، برای تخلیه مثانه از سوند استفاده می‌شود. سوند لوله‌ای است که بیمار می‌تواند شیوه قرار دادن آن در مجرای ادرار (میزراه) را برای تخلیه مثانه یاد بگیرد. برخی بیماران فقط گاهی از سوند استفاده می‌کنند، اما عده دیگری به طور مداوم سوند دارند، در این حالت لوله به کیسه‌ای متصل می‌شود که می‌توان آن را روی پا چسباند. چنانچه از سوند طولانی مدت استفاده شود، باید مراقب بروز عفونت‌های احتمالی مجاری ادراری بود. 3


پی نوشت:
1.www.drmmansoori.com
2.www.doctoryazdani.ir
3.www.drnamdari.com